„Każdy, kto uważa się za jedynego w swoim rodzaju i tak samo potwornego jak każdy inny, może znaleźć, po przewróceniu strony, pozwolenie na bycie tym, kim jest, uznanie siebie, a nawet poczucie zasadności bycia.”
Régine Detambel
Pomysł, że opowiadanie historii ma terapeutyczny wpływ na ludzki umysł, sięga V wieku p.n.e., kiedy to Arystoteles opracował koncepcję katharsis w swojej „Poetyce”. Grecki filozof wierzył, że ludzie mogą czerpać korzyści z emocji bogobojności i przerażenia, które tragedia wzbudziła w nich poprzez identyfikację z postacią: doświadczając ich z „bezpiecznej” pozycji widza, oczyszczali swoje umysły z tych uczuć.
Czym jest biblioterapia?
Biblioterapia to metoda polegająca na wykorzystywaniu książek jako narzędzi terapeutycznych do różnych celów, takich jak pomoc osobom cierpiącym na zaburzenia psychiczne, rozwijanie samoświadomości u dorosłych i młodzieży oraz wzmacnianie ich umiejętności i zasobów psychologicznych.
Nawet jeśli pozytywny wpływ narracji ma długą tradycję, pierwsze konkretne zastosowanie biblioterapii miało miejsce w 1930 roku, kiedy psychiatra William Menninger zdecydował się zalecić książki do czytania weteranom wojennym dotkniętym zespołem stresu pourazowego. Od tego momentu biblioterapia jest badana przez wielu naukowców z całego świata, zyskując jeszcze większą wiarygodność i prowadząc do niezwykłych odkryć.
Formy biblioterapii
Biblioterapia dotyczy zarówno sfery medycznej, jak i edukacyjnej. W pierwszym przypadku jest połączona z terapią prowadzoną przez pracownika służby zdrowia w celu leczenia zaburzeń psychofizycznych. W drugim wykorzystywana do poprawy jakości życia ludzi – dzieci, studentów, dorosłych lub osób starszych – i jest zarządzana przez osoby pracujące z książkami, takie jak nauczyciele, bibliotekarze, pedagodzy i pracownicy społeczno-kulturalni.
Czy istnieją dowody potwierdzające skuteczność biblioterapii?
Kilka międzynarodowych badań naukowych pokazuje, że czytanie i opowiadanie historii mają pozytywny wpływ na osoby cierpiące na depresję i zaburzenia lękowe oraz są skuteczne w leczeniu dysleksji, autyzmu i chorób neurodegeneracyjnych, jak demencja i choroba Alzheimera. Ponadto poprawiają kreatywność, zwiększają inteligencję emocjonalną i mają pozytywny wpływ na nastrój dzięki stymulacji neurochemicznych przekaźników, takich jak oksytocyna, dopamina i endorfiny.
Dwie strony medalu: czytelnik i pisarz
Według amerykańskiej badaczki Caroline Shrodes, biblioterapia zajmuje się ustaleniem tożsamości, możliwym dzięki czytaniu w myślach i empatii – dwóm podstawowym funkcjom poznawczym człowieka – katharsis (oczyszczeniu) i introspekcji. Introspekcja pozwala na zdobycie głębszej wiedzy o samym sobie, co jest szczególnie ważne dla nastolatków, którzy budują swoją tożsamość poprzez relacje społeczne i porównania z rówieśnikami. Nie tylko czytanie, ale także pisanie – zwłaszcza autobiograficzne – ma tę moc usuwania wewnętrznych emocji, często nieświadomych.
Lecz się za pomocą książek od dziś
Obecnie biblioterapia jest szczególnie promowana w Anglii w ramach krajowego projektu „Książki na receptę”. Polega on na przepisywaniu (jako formy „recepty”) książek przez pracowników służby zdrowia w celu leczenia zaburzeń psychicznych; pacjent udaje się do najbliższej lokalnej biblioteki ze swoją „receptą” i otrzymuje książkę, którą zalecił mu lekarz. Te „zdrowe” książki są wybierane z listy rekomendowanej przez The Reading Agency, stowarzyszenie non-profit, w ramach programu Reading Well. Książki terapeutyczne należą do różnych gatunków, począwszy od pozycji dokumentalnych dla młodych dorosłych i książek obrazkowych, takich jak „Ruby ma zmartwienie” Toma Percivala. Wszystkie z nich zostały wcześniej zatwierdzone przez główne brytyjskie stowarzyszenia opieki zdrowotnej i Departament Zdrowia.
Co więcej, w ciągu ostatniej dekady światło dzienne ujrzało wiele książek na ten temat, w tym „The Novel Cure: an A to Z of Literary Remedies” („Powieściowe lekarstwo: od A do Z literackich środków zaradczych”) (2013) autorstwa Elli Berthoud i Susan Elderkin, która kataloguje różnorodne dzieła literackie według ich terapeutycznego działania. „Życie bez literatury – piszą autorki w przedmowie – oznacza utratę okazji do życia wzbogaconego lekcjami tych, którzy przeszli przez to życie przed nami”.
Co dalej?
Europejskie partnerstwo pracujące nad projektem Breaking Taboos About Mental Health ma na celu obalenie stereotypów i tabu dotyczących zdrowia psychicznego, które stygmatyzują i izolują osoby borykające się z zaburzeniami psychicznymi. Aby zwiększyć świadomość wśród nastolatków i towarzyszyć młodym ludziom borykającym się z tymi problemami, opracowujemy pięć interaktywnych komiksów na temat „Zmiana punktu widzenia na…” (lęk, depresję, niepełnosprawność itp.). Poprzez serię warsztatów odbywających się w każdym z krajów partnerskich, młodzi ludzie będą mogli przeczytać książki, ale także stać się twórcami i projektantami własnych historii,stosując biblioterapię w odniesieniu do swoich osobistych doświadczeń i problemów, w celu zajęcia się tym tematem poprzez bardziej oczyszczające podejście.
Autorka artykułu: Giulia Castelli